برچسب: ژئوپولیتیک

موقعیت جغرافیایی که نحوه قرارگرفتن یک نقطه روی کره زمین را مشخص می کند در سرنوشت یک کشور و مردم آن نقش بسزایی را ایفا می کند. اهمیت یک موقعیت جغرافیایی از لحاظ ژئوپولیتیکی(منطقه ای) و یا اهمیت یک موقعیت جغرافیایی از لحاظ ژئواستراتژیکی(جهانی) می تواند بسیار موثر و در سرنوشت سیاسی و اقتصادی آن کشور باشد. مناطق زیادی در دنیا قرار دارند که از لحاظ منطقه ای حائز اهمیت هستند اما نقاطی که در دنیا اهمیت آنها بعد جهانی داشته باشد کم هستند و در واقع آن مناطق نقش بسیار حساسی برای دنیا دارند و در استراتژی های جهانی نقش مهمی را ایفا می نمایند. موقعیت جغرافیایی ایران در قرن ۲۱ دارای بعد جهانی می باشد و لازم است بدانیم که دلایل این اهمیت چیست تا با دانستن نقاط ضعف و قوت آن در جهت اعتلای کشور و مردم همت گماریم.

۱-واقع شدن در هارتلند انرژی جهان بر طبق نظریه جفری کمپ (بیضی استراتژیک) در بین دو حوزه انرژی خلیج فارس و دریای مازندران (خزر).

۲-تسلط برخلیج فارس با بیشترین طول ساحلی و تسلط بر نقاط حساس آن (جزایر سه گانه) و تسلط برتنگه هرمز که در واقع شاهراه حیاتی انرژی در جهان است.

۳-واقع شدن در هلال خصیب و واقع شدن در قوس هلال بحران.

۴-از لحاظ نظامی هم می تواند مکمل استراتژی بحری باشد و هم مکمل استراتژی بری باشد ودر واقع هم نیروهای مسلح آن هم آب پایه هستند و هم خشکی پایه هستند.

۵-بزرگترین بازار مصرفی می باشد (که البته این یک نقطه ضعف برای کشور است اما از لحاظ کشورهای صنعتی یک امتیاز برای آن کشورهاست).

۶-دارای عمق استراتژیک مناسب با توجه به مساحت آن.

۷-دارای جمعیت جوان تحصیل کرده و پر استعداد که البته نیاز به توجه جدی و هدایت صحیح دارند.

۸-پیشینه تمدنی بالا قبل از اسلام ( با داشتن تجربه امپراتوری) و داشتن تمدن اسلامی بخصوص اهمیت علم و دانش با ورود اسلام و نقش این علم و دانش در جهان.

۹-تسلط ایدئولوژیکی و تمدنی و فرهنگی و دینی بر کشورهای منطقه .

۱۰-دروازه ما بین شرق و غرب آسیا (کریدور شرق به غرب و و قرا گرفتن در جاده ابریشم خاکی و آبی) و کریدور شمال و جنوب (اسیای مرکزی و قفقاز به خلیج فارس).

۱۱-داشتن نیروهای مسلح قوی با تجربه ۸سال جنگ و توان رزمی بالا و خودکفایی نظامی بالای۷۰ درصد.

۱۲-دارای تنوع قومیتی در کشور بخصوص در غرب کشور که دارای پراکندگی مرزی هستند که هم جنبه مثبت دارد و هم جنبه منفی می تواند داشته باشد اما عوامل همگرایی در درون کشور برای قومیت ها در ایران بسیارند.

۱۳-از کشورهای پرجمعیت منطقه میباشد که اولین و بزرگترین کشور شیعه مذهب می باشد بخصوص نقش مذهب شیعه که در اینده بسیار پررنگ تر خواهد بود.البته تجمع جمعیتی در ایران بسیار غلط می باشد و نیازمند اصلاح جدی است.

در واقع هر یک از موارد فوق نیاز به توضیح و تفسیر بسیار دارد اما یکی از مهم‌ترین این دلایل را که همان قرار دادن در هارتلند انرژی جهان می‌باشد را به‌عنوان مورد مطالعاتی اصلی این مقاله مورد بررسی قرار می دهیم.

برای ورود به بحث لازم می دانم توجه خواننده را به یک رابطه بین کانون های بحران و منازعات بین المللی و منابع انرژی جلب نمایم که یک رابطه مشخص و خاصی را داراست مثل منطقه جنوب غرب اسیا، اواخر دهه ۸۰ میلادی برخی از تئوریسین های روابط بین الملل پیش بینی می‌کردند که جنگ های قرن ۲۱ بر سر منابع به ویژه انرژی خواهد بود و شاید امروز رفتار پیش‌دستانه نئوکان‌ها در ایالات متحده در زمان جرج بوش پسر را بهتر بشود درک کرد که چرا حوادث ۱۱ سپتامبر به وجود آمد و افغانستان به بهانه تروریسم و کشور زرخیز عراق مورد تهاجم واقع شدند.تنها دلیل برای آن ادامه هژمونی ایالات متحده و کنترل شریان های اقتصادی در رقابت با رقبای احتمالی آینده یعنی روسیه و چین و اتحادیه اروپا بود.

شاید امروز بتوان راحت وقوع انقلاب های رنگین و مخملی را در آسیای مرکزی و قفقاز تحلیل کرد چرا که این اتفاقات یکی یکی پشت سرهم اتفاق می افتاد. ایالات متحده وقتی روسیه زمان یلتسین را سرگرم شوک درمانی در اقتصاد بر اساس اموزه های مکتب شیکاگو با استفاده از دستورالعمل های صندوق بین المللی پول و بانک جهانی نمود خود ( ایالات متحده ) سرگرم برسی و نفوذ به حیات خلوت شوروی سابق بود( گسترش ناتو به شرق ) .

بازی نفت، بازی لوله های نفتی و بازی خزر و … بازی بزرگ جدیدی است که در قرن ۲۱ شاهد آن هستیم و خواهیم بود. اما نکته مهم آن است که اهمیت خزر و قفقاز برای ایالات متحده بیشتر ژئوپولیتیکی می باشد.

در اواخر دهه ۹۰ میلادی و اوایل قرن جدید نظریه پردازی های زیادی در علوم مختلف و همچنین در حوزه ژئوپولتیک انجام شد که در این میان می توان به نظریه بیضی استراتژیک انرژی توسط جفری کمپ، نظریه پایان تاریخ توسط فوکویاما و نظریه جنجالی برخورد تمدن ها از سوی ساموئل هانتینگتون اشاره کرد.

حتی به منظور توسعه نقش ایالات متحده در منطقه خزر کنگره این کشور در مارس ۱۹۹۹ استراتژی راه ابریشم را تصویب کرد که هدف عمده این طرح جلوگیری از گسترش نفوذ و تحت کنترل در آمدن کشور های منطقه توسط قدرت های نوظهور منطقه بود که موضع گیری اصلی هم روی دو کشور روسیه و ایران بود.

نظریه بیضی استراتژیک جفری کمپ:

در سال ۱۹۹۷ میلادی جفری کمپ استراتژیست آمریکایی منطقه جغرافیایی شامل سرزمین ایران و کل خلیج فارس در مرکز و امارات متحده عربی و بحرین و قطر و بخش هایی از عمان و یمن و عربستان سعودی در جنوب و بخش هایی از عراق و ترکیه و ارمنستان و آذربایجان و گرجستان در شمال و شمال غربی و مجموعه دریای خزر و بخش هایی از جنوب روسیه و قسمت هایی از سرزمین قزاقستان در شمال و بخش هایی از ازبکستان در شمال شرق را تعریف نمود و آن را در یک بیضی قرار داد و نشان داد که ۷۰% از ذخایر اثبات شده نفت و بیش از ۴۰% از ذخایر گاز طبیعی در این منطقه قرار دارد و در واقع او این منطقه را هارتلند جدید دنیا نامید و معتقد بود که هر قدرتی که این بیضی استراتژیک را بتواند در کنترل داشته باشد در نهایت ابر قدرت دنیا خواهد بود.

امروز که ایران مرکز هارتلند انرژی دنیاست علاوه بر صادرکنندگی در بخش انرژی منطقه بسیار مهمی در جهت مسیر امن انتقال انرژی می تواند باشد.(هم مزیت اقتصادی دارد و هم مزیت امنیتی دارد).

تا قبل از پایان جنگ سرد انرژی مفهومی ژئوپولیتیکی داشت اما با پایان جنگ سرد مفهوم ژئواکونومیکی بخود گرفت در روابط بین قدرت های بزرگ نقش بزرگی را شامل شد. قرن ۲۱را می توان قرن ژئواکونومی با محوریت انرژی نامید.

هلال بحران:

برژینسکی یکی از استراتزیست های بزرگ جهان است که در بسیاری از طرح های مهم جهانی حضور داشته، او در سال ۱۹۷۹ کتابی تحت عنوان هلال بحران نوشت و در آن نقطه نظرات خود در خصوص مسائل خاورمیانه را مطرح کرد. برژینسکی در این نظریه از یک قوس بحران نام می برد که از شاخ افریقا و مصر شروع و تا هند امتداد می یابد. به اعتقاد وی منطقه هلال یا قوس بحران منطقه ای است که به دلیل پویایی و تحرک نیروهای داخلی آن از توان لازم برای پدید آوردن مشکل برای منافع ایالات متحده آمریکا برخوردار است.نکته جالب اینجاست که این نظریه هم زمان با انقلاب ایران مطرح شد و بعد از گذشت بیش از ۳۰ سال کشورهای روی این هلال یکی یکی دچار مشکل شدند و منافع ایالات متحده بخطر افتاد.

 

هلال خصیب:

هلال خصیب که از شرق مدیترانه تا خلیج فارس و دریای عمان امتداد یافته و کشورهای اردن و سوریه و لبنان و عراق وشبه جزیره عربستان و ایران را تحت تاثیر قرار می دهد. هلال خصیب همچون کریدوری عملیاتی میان شرق مدیترانه و خلیج فارس و دریای عمان کشیده و قرن ها همواره در معرض تهاجم اقوام گوناگون بودهاست.

---

پی نوشت:

استراتژی بحری: قدرتی است که دریا ها را کنترل می کند.

استراتژی بری: قدرتی است که خشکی را کنترل می کند.

استراتژی: تفکری است عقل گرا به منظور هدایت مجموعه فعالیت هایی در مقیاس جهانی.یا فن و هنر به میدان اوردن نیروها(تعریف نظامی).

ژئواکونومی: دخل و تصرف در استراتژی اقتصادی برای رسیدن به اهداف اقتصادی و سیاسی و نظامی و فرهنگی است.

آقای سامان خمارلو