دسته: آینده‌شناسی

۱- آقای دکتر مرندی در مصاحبه‌ی اخیر خود با خبرگزاری فارس^[۱]، طوری تاریخچه‌ی اتخاذ سیاست تحدید نسل را بیان کرده‌اند که گویا تنها ایشان و هم‌فکرانشان در دولت، خواهان اجرای این سیاست بوده‌اند: «این طرح به ذهن من رسید و دولت در نهایت آن را به عنوان یک طرح تصویب کرد و در مجلس به قانون تبدیل شد و شورای نگهبان نیز بر آن صحه گذاشت».

اما برخی از اسناد نشان می‌دهد که صندوق جمعیت سازمان ملل هم در اتخاذ تصمیم تحدید نسل سهیم بوده است. مثلاً نفیس صدیق، معاون دبیر کل و رئیس وقت صندوق جمعیت سازمان ملل در سفر خود به ایران می‌گوید: «گفتگوهایی که متعاقب سرشماری سال ۱۳۶۵ در سال ۱۹۸۸ با دولت ایران صورت گرفت به آن منجر شد که دولت در برنامه نخست توسعه، کنترل جمعیت را در نظر بگیرد».^[۲] پس علی‌القاعده به غیر از اراده‌ی مسئولین دولتی وقت، اراده‌های دیگری نیز بوده‌اند که اسباب اتخاذ این سیاست را فراهم آورده‌اند.

 

۲- دکتر مرندی دلیل اتخاذ سیاست تحدید نسل را رشد بالای جمعیت عنوان کرده است: «به‌هرحال بر اساس رشد ۳.۹ درصدی باید هر ۱۷ سال جمعیت کشور دو برابر می‌شد، اگر این روال ادامه پیدا می‌کرد جمعیت کشور ما امروز چند برابر بود» اما ایشان نمی‌گویند که هشت‌دهم از این رشد مربوط به ورود مهاجرین افغانستانی و معاودین عراقی بوده است که اگر از آن رشد جمعیت کسر شود، ۳.۱ درصد رشد می‌ماند که همین عدد در سرشماری سال ۱۳۴۵ نیز به‌دست‌آمده بود^[۳]؛ یعنی اگر صرفاً فرزندآوری مادران ایرانی را در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که خبری از بمب یا انفجار جمعیتی نبوده است. مقام معظم رهبری درباره‌ی تاریخچه‌ی اتخاذ سیاست تحدید نسل به نکته‌ی لطیفی اشاره کرده‌اند: «اول کار از سال ۶۶ شروع شد. پیش من آمدند و تصویر هولناکی را ارائه کردند و ما معتقد شدیم که باید کنترل کرد»^[۴]

 

۳- دکتر مرندی گفته‌اند: «امام که ولی امر بودند هرگز نگفتند که این کار انجام نشود. امام مکتوب جواب دادند که مطلب جمعیت مهم است و کنترل جمعیت باید در رسانه‌ها و دانشگاه‌ها مطرح شود. نگفتند مخالف هستم» ایشان در ادامه هم مدعی می‌شوند که مردم در آن زمان گمان می‌کرده‌اند، ممانعت از بارداری حرام بوده و بعد از این صحبت حضرت امام (ره) خیالشان راحت شده که این مسئله حرام نیست و به تحدید نسل روی آورده‌اند؛ اما در کجای این متن که آقای دکتر نقل کرده‌اند بحث حلال و حرام بودن ممانعت از بارداری مطرح شده؟ آیا سند و شاهدی برای این ادعا وجود دارد که مردم ممانعت از بارداری را حرام می‌دانسته‌اند؟ چرا دکتر مرندی متن این نامه را تاکنون با الفاظ متفاوت نقل کرده‌اند؟ چرا اثری از این نامه در صحیفه‌ی نور وجود ندارد؟ بر فرض که حضرت امام (ره) که از مطلوبیت جمعیت دویست میلیونی ایران سخن گفته بودند، (صحیفه امام، ج ۷، ص ۳۹۳) نوشته باشند «در زمینه‌ی کنترل جمعیت در رسانه‌ها و دانشگاه‌ها بحث شود» حال از کجای این جمله می‌توان مطلوب بودن حرکت در مسیر تحدید نسل را برداشت کرد؟ آیا به صرف این که «امام … هرگز نگفتند که این کار انجام نشود» و «نگفتند مخالف هستم» یک فرد ولایت‌مدار تصمیمی به این مهمی اتخاذ می‌کند؟ (ضمناً موضوع جواز امام (ره) در مسئله‌ی ممانعت از بارداری به سال ۱۳۵۸ برمی‌گردد که ایشان در پاسخ به نامه‌ی دکتر سامی – وزیر بهداری دکتر بازرگان – مرقوم داشتند: «استفاده از این روش‌ها چنانچه زنان را در معرض مشکلات سلامت (آسیب) قرار نمی‌دهد و همچنین همسر با آن موافق است، برای حل مشکلات مندرج در گزارش شرعاً جایز است»^[۵] البته که بعد از این مرقومه نیز، نه تنها هیچ کاهشی در فرزندآوری مادران ایرانی صورت نگرفت؛ بلکه این میزان، رشد نیز داشت).

 

۴- آقای مرندی در صحبت‌های خود مکرر به این کلام مقام معظم رهبری اشاره می‌کنند که فرموده‌اند: «سیاست تحدید نسل در یک برهه‌ای از زمان درست بود» و از این معبر سعی می‌کنند خود را از پذیرش مسئولیت بحران کنونی جمعیت، تبرئه کنند؛ اما مقام معظم رهبری در ادامه‌ی همان فرمایش خود، حد درست بودن این سیاست را هم مشخص کرده‌اند: «… آن‌طوری که افراد متخصص و عالم و کارشناسان علمیِ این قسمت تحقیق و بررسی کردند و گزارش دادند، ما در سال ۷۱ به همان مقاصدی که از تحدید نسل وجود داشت، رسیدیم. از سال ۷۱ به این طرف، باید سیاست را تغییر می‌دادیم؛ خطا کردیم، تغییر ندادیم. امروز باید این خطا را جبران کنیم»^[۶] حال آیا با توجه به آن که آقای مرندی در فاصله‌ی سال‌های ۷۲ تا ۷۶ وزیر بهداشت بوده، احیاناً نباید اجرای این سیاست را متوقف می‌کرد؟!

 

۵- دکتر مرندی در مصاحبه‌ی خود، اطلاع از وضع آماری کشور و این که می‌دانسته اهداف جمعیتی نظام محقق شده است را کتمان نمی‌کند (صد البته وقتی که نفر دوم اجرای سیاست تحدید نسل، – دکتر ملک افضلی – متخصص آمار حیاتی باشد، عدم اطلاع از آمارهای جمعیتی باورپذیر هم نخواهد بود) ولی درعین‌حال می‌گویند: «به طور مرتب تا ما آمار می‌دادیم، مرکز آمار هم اعلام می‌کرد که وزارت بهداشت بی‌ربط می‌گوید. تا اینکه موقع سرشماری ۱۰ ساله رسید و مسئولین مرکز آمار متوجه شدند که نه تنها آمارهای ما درست بوده، بلکه رشد جمعیت کم‌تر هم شده»

 

 

اما نکته‌ی مهمی که باید مدنظر داشت این است که با وجود این اختلافات، سرشماری سال ۱۳۷۵ که توسط مرکز آمار صورت گرفت، به وضوح نشان داد که اهداف جمعیتی نظام که در برنامه‌ی نخست توسعه آمده بود، محقق شده است (نرخ رشد جمعیت ۱.۹۶ به دست آمد، درحالی‌که می‌بایست با رسیدن به نرخ رشد ۲.۳ اجرای تحدید نسل متوقف می‌شد). حال این سؤال پیش می‌آید که اگر آقای مرندی بر اساس آمار وزارت خودش عمل نکرده و معطل آمار سرشماری بوده است، چرا لااقل در سال پایانی مسئولیتش اجرای سیاست تحدید نسل را متوقف نکرده؟ اگر ایشان در این زمینه کوتاهی نکرده بود، فرهنگ لیبرال «فرزند کمتر؛ زندگی بهتر» جزء محکمات عقاید عموم مردم نمی‌شد و وضع جمعیت کشور نیز اکنون این‌گونه بحرانی نبود که ایران یکی از سه کشور دنیا شود که با بیشترین سرعت در حال پیر شدن است. (و البته لااقل سه میلیون نفر از چهار میلیون نفری که برای تحدید نسل عقیم شدند، نیز عقیم نمی‌شدند)

 

۶- دکتر مرندی در مصاحبه‌ی خود به خاطره‌ای از مقام معظم رهبری اشاره می‌کنند که در دوران ریاست‌جمهوری‌شان به دکتر مرندی گفته‌اند: «نگذار شعارهای زمان شاه که دو فرزند کافی است زنده شود» بعد از آن هم می‌گویند: «شنیدم در زمان وزیر دیگری این شعار نوشته شد، اما مسئولیت آن با من نیست!» این که مخالفت با این شعار وظیفه‌ی ایشان نبوده را با تسامح می‌پذیریم و به ایشان حق می‌دهیم که حتی در حد یک مصاحبه نیز با درج این شعار بر روی در و دیوار شهر، قبض برق و بسته‌ی پفک مخالفت نکرده باشند، اما از ایشان می‌پرسیم: چرا در سال ۱۳۸۹؛ یعنی ۱۸ سال بعد از زمانی که باید سیاست تحدید نسل متوقف می‌شد و درست فردای آن روز که آقای احمدی‌نژاد گفت: «به چه حقی قانون می‌گذارید که دو بچه کافی است و بیش از سه بچه نیاورید؟» در مخالفت با ایشان احساس وظیفه کرده، تمام‌عیار به میدان آمدید و در مصاحبه‌ای گفتید: «افزایش تعداد فرزندان که هنر نیست، حیوانات هم می‌توانند این کار را بکنند!‌» ^[۷] آیا در سال ۱۳۸۹ وزیر بودید و مسئولیتی داشتید؟!

 

۷- اما خوب است که فلسفه‌ی اتخاذ سیاست تحدید نسل را هم از منظر دکتر مرندی مورد بحث قرار دهیم. دکتر مرندی در صحبت‌های خود اشاره می‌کند که اگر سیاست تحدید نسل اتخاذ نمی‌شد «الآن باید ده‌ها میلیون بیکار دیگر و نان‌خور بیشتر در کشور می‌داشتیم! با مشکلات امنیتی مواجه می‌شدیم. سوءتغذیه در کشور به وجود می‌آمد و فقر بیداد می‌کرد» اما آیا راهکار اسلام برای از بین بردن فقر یا مبتلا نشدن به آن، تحدید نسل است؟

 

بر اساس متون دینی، در حیطه‌ی فردی قطعاً نمی‌توان توصیه کرد که: فرزند نیاور تا فقیر یا فقیرتر نشوی. چنان که «بکر بن صالح» می‌گوید به امام کاظم علیه السلام نامه‌ای نوشتم که: من مدت پنج سال است که از بچه‌دار شدن جلوگیری می‌کنم و این به خاطر آن است که همسرم فرزند نمی‌خواهد و می‌گوید: تربیت و اداره‌ی فرزندان برایم دشوار است؛ زیرا فقیر هستیم و از امکانات زیادی برخوردار نیستیم. نظر حضرتعالی چیست؟ امام علیه‌السلام در پاسخ مرقوم می‌فرمایند: «اطْلُبِ الْوَلَدَ فَإِنَّ اللَّهَ یرْزُقُهُم» فرزند طلب کن! همانا خدا روزی آن‌ها را می‌دهد.^[۸]

در سطح حکومت نیز، این که آیا برای مقابله با فقر باید تحدید نسل انجام داد یا نه، بسته به نحوه‌ی تعریف مسئله دارد؛ چنان‌که پیامبر اکرم (ص) در اوج مشکلات و فقر امت اسلام، مکرر مسلمانان را به فرزندآوری بیشتر توصیه و ترغیب کرده‌اند و فرموده‌اند «اُطلُبوا الوَلَد»^[۹]. در واقع، می‌توان تصویری هولناک از رشد جمعیت و فقر و قحطی ناشی از آن ارائه کرد و حکم ثانویه‌ی به صلاح بودن تحدید نسل را به دست آورد و هم می‌توان «سالخورده شدن جمعیت در صورت تحدید نسل و خطر دشمنان» را مدنظر قرار داد و با تحدید نسل مخالفت کرد.

به هر صورت نسخه‌ی اصلی اسلام برای رفع فقر، این است که عدالت حاکم شود. به عنوان نمونه پزشکان حقوق چند صد میلیونی نگیرند و مسئولان دولتی این ظلم‌ها را مشروع جلوه ندهند. اگر این‌گونه بی‌عدالتی‌ها وجود داشته باشد، چه جمعیت یک میلیون نفر باشد چه دویست میلیون، کشور فقیر خواهد داشت.

هم‌چنین اگر حلقه‌ی بسته‌ی مدیران مرفه، بی‌کفایت و فسیل شده، برای همیشه متولی امور اجرایی مردم باشند، قطعاً فقر پابرجا خواهد بود؛ چه جمعیت یک میلیون نفر باشد و چه دویست میلیون. اما اگر به مدیران ساده‌زیست، لایق و جوان فضا داده شود، ایران با منابع عظیمی که دارد ابداً با جمعیت زیاد، دچار فقر نخواهد شد. به نظر می‌آید که دکتر مرندی وجود سوء مدیریت در کشور را مفروض گرفته بودند که برای مبتلا نشدن به فقر همه‌گیر، نسخه‌ی تحدید نسل پیچیده‌اند.

ضمناً انسانی که به دنیا می‌آید صرفاً دهان، مری، معده و روده ندارد که کارش فقط خوردن باشد، بلکه بازو، اندیشه و دل نیز دارد. عمده هراس دشمنان کشور نیز از این است که جمعیت جوان ایران اسلامی به تعدادی برسد که صرفاً خودِ ایرانی‌ها از منابع زیرزمینی کشورشان استفاده کنند و از خام‌فروشی و مفت‌فروشی منابع به مستکبران دست بکشند.

* اقتصاددانی آمریکایی به نام کنت آرو (Kenneth Arrow) که در سال ۱۹۷۲ برنده‌ی نوبل اقتصاد شد می‌گوید: «جمعیت شکلی از سرمایه است. با کنترل جمعیت، رشد اقتصادی کنترل و محدود می‌شود. برنامه‌ریز اقتصادی، باید اقتصاد را متناسب با جمعیت تنظیم کند، نه عکس آن»^[۱۰]

 

۸- دکتر مرندی در جای جای مصاحبه‌اش یک مضمون را تکرار کرده است: «اطمینان دارم که به خاطر این اقدام (تحدید نسل) در روز قیامت اجر خواهم داشت، من وجدانم در برابر خدا راحت است، از نظر خودم تردید ندارم که در آن دنیا اجر خودم را می‌گیرم، اشکالی ندارد از نظر من که این اتفاقات را به گردن من بیندازند. وجدان من راحت است»

اما این صحبت‌ها در تضاد کامل با سخنان پیشین ایشان است که اتفاقاً آن هم در خبرگزاری فارس منتشر شده بود. دکتر مرندی در اسفند ماه سال ۱۳۹۳ گفته بود: «من در حدی که عقلم می‌رسید این کار را انجام دادم. هنوز هم احساس عذاب وجدان می‌کنم؛ شاید اصلاً نباید وارد مسئله کنترل جمعیت می‌شدم! درباره جایزه جمعیت سازمان ملل هم باید بگویم من جوایز متعددی را برده‌ام؛ شاید از بدشانسی به من جایزه دادند»^[۱۱]

ضمناً خوب است که دکتر مرندی بفرمایند که منظور از واژه‌ی «مسئولین» در این جمله‌ی مقام معظم رهبری چه کسانی هستند؟ «این را (سیاست تحدید نسل) متوقف نکردیم؛ این اشتباه بود. عرض کردم؛ مسئولین کشور در این اشتباه سهیم‌اند، خود بنده‌ی حقیر هم در این اشتباه سهیمم. این را خدای متعال و تاریخ باید بر ما ببخشد»^[۱۲] احیاناً آقای دکتر مرندی، یک نفر از این «مسئولین» هم نبوده است؟!

 

۹- خوب است آقای دکتر مرندی یک‌بار برای همیشه ناگفته‌های پروژه‌ی تحدید نسل را نیز بگویند. مثلاً بفرمایند در سال ۱۳۷۳ (در دوران وزارت ایشان) چه کسانی به قاهره رفتند و در کنفرانس جمعیت و توسعه (ICPD) از طرف دولت ایران تعهد دادند که رشد جمعیت ایران را به صفر برسانند؟

  

یا بفرمایند همیاران غدا (غیر دولتی ایران)، باقر نمازی، حسین ملک افضلی و انجمن تنظیم خانواده چه نقشی در اجرای پروژه‌ی تحدید نسل داشته‌اند؟ یا بگویند بانک جهانی به چه دلیل برای واردات وسایل ممانعت از بارداری، وام می‌داد و کتاب «احکام تنظیم خانواده» را منتشر می‌کرد؟ آیا از شروط اعطای وام‌های بین‌المللی به ایران، اجرای پروژه‌ی تحدید نسل بوده است؟

 

۱۰- مقام معظم رهبری در ۲۷ تیر ۱۳۹۱ در دیدار خود با اعضای دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد بحث جمعیت فرمودند: «الآن به سراغ کمیسیون‌های مجلس بروید و به دکتر مرندی و خانم دستجردی توصیه کنید که پیگیری کنند» حال از دکتر مرندی باید پرسید که بعد از این فرمایش ولی فقیه، چه گامی برای جبران خطاهایش در زمینه‌ی تحدید نسل برداشته است؟ لااقل ایشان باید بگوید چرا پس‌ازاین فرمایش و در سال ۱۳۹۳ در سمینار ضدجمعیتی «پویایی جمعیت در کشورهای مسلمان» شرکت کرده و تمهیدات آن را فراهم آوردند؟ (این سمینار توسط یک «عنصر نامطلوب»، صندوق جمعیت سازمان ملل و سفارت سوییس در دانشکده مطالعات جهان – در دوران ریاست فرزند دکتر مرندی بر این دانشکده – برگزار شد و علناً در آن فرزندآوری کمتر مادران و افزایش سن ازدواج در کشورهای مسلمان مورد توصیه قرار گرفت) لااقل دکتر مرندی باید بگوید چرا هم‌چنان از عناصر ضدجمعیتی که بیش از دو دهه است در وزارت بهداشت جا خوش کرده‌اند، حمایت می‌کند؟ لااقل…

این متن شاید سبب دلخوری بزرگواران و دلسوزان در جبهه‌ی مردمی نیروهای انقلاب اسلامی شود، اما آموخته‌ایم که موضوعات استراتژیک (از جمله جمعیت) را فدای سیاست‌ورزی‌های چندروزه نکنیم.

بر این آموخته وفاداریم.

 

---

منابع:

[۱] http://www.farsnews.com/13951202001729

[۲] http://www.rajanews.com/news/248134/

[۳] http://www.hawzah.net/fa/article/view/93634

[۴] بیانات مقام معظم رهبری پس از استماع گزارش دبیرخانه شورای عالی فرهنگی در خصوص تحولات جمعیتی و مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی ۲۷/۰۴/۱۳۹۱

[۵] http://www.hawzah.net/fa/article/view/93633

[۶] بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران نظام مورخ ۰۳/۰۵/۱۳۹۱

[۷] http://www.fardanews.com/fa/news/109176/%D9%85%D8%B1%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%B1%D8%B4%D8%AF-%D9%85%D9%86%D9%81%DB%8C-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%DA%A9%D8%B0%DB%8C%D8%A8-%DA%A9%D8%B1%D8%AF

[۸] وسائل الشیعه، ج ۲۱، ص ۳۶۲ (به نقل از کافی)

[۹] البحار، ج ۱۰۴، ص ۸۴، ح ۴۴ (به نقل از فردوس) 

[۱۰] http://farsi.khamenei.ir/others-note?id=24600

[۱۱] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13931209000289

[۱۲] بیانات در اجتماع بزرگ مردم بجنورد ۱۹/۰۷/۱۳۹۱

[۱۳] http://kayhan.ir/fa/news/74056

[۱۴] http://www.telewebion.com/#!/episode/1462710/