رشــد در تـحـریـم

آمریکا تا کنون بیش از ۲۰ کشور جهان را در لیست تحریم‌های خود قرار داده است که از بین آن‌ها کوبا از سال ۱۹۶۲ میلادی، ایران از سال ۱۹۷۹، کره شمالی از سال ۱۹۵۰، سودان از سال ۲۰۰۲، سوریه از سال ۱۹۸۶ و جدیدترین آن روسیه را می‌توان نام برد و این یعنی یک‌هشتم دولت‌های جهان به سیاست‌های آمریکا «نه» گفته و مقابل آن ایستاده‌اند که تعداد آن‌ها رو به افزایش است.

در این بررسی مختصر، کشور روسیه به جهت شباهت ساختار اقتصادی‌اش با ایران از لحاظ وابستگی آن به درآمد حاصله از منابع انرژی (نفت و گاز)، انتخاب گردیده تا با مروری بر روش‌های مقابله این کشور با تحریم‌های آمریکا و اروپا، نگرشی همه‌جانبه‌تر به وضعیت کشور خود در شرایط تحریم و راه‌حل‌ها و مکانیسم‌های مؤثر آن داشته باشیم.

درس عبرت

پروفسور پتراس (James Petras) جامعه‌شناس و فعال ضد امپریالیست که از مشاورین روسای جمهور جناح چپ از جمله پاپاندرئو رییس‌جمهور یونان، آلنده رییس‌جمهور شیلی، چاوز رییس‌جمهور ونزوئلا بوده و هم‌اکنون ادیتور مجله Canadian Dimension است، در تحلیلی در Voltaire Network ابتدا با انتقاد به سیاست نزدیکی روسیه به غرب می‌نویسد: پوتین پایگاه نظامی خود و خطوط رساندن تجهیزات برای حمله و اشغال افغانستان را برای آمریکا بازنگاهداشت و با تحریم‌های علیه ایران در شورای امنیت مخالفت نکرد. با توجه به همکاری درازمدت روسیه با عراق، پوتین به حمله به عراق رضایت داد. با پنج قدرت بزرگ در مورد نظارت بر مذاکرات صلح اسراییل و فلسطین همراه با سیاست حمایت یک‌جانبه آمریکا از اسراییل همراه شد. پوتین حتی برای بمباران لیبی به ناتو چراغ سبز نشان داد. همچنین شرکت‌های روسی وام‌های خود را در بازار سرمایه آمریکا افزایش دادند و سرمایه‌گذاران خارجی به بازار بورس روسیه هجوم آوردند. تمرکز پوتین بر روی غرب بود تا چین و آسیا یا آمریکای لاتین.

وی می‌افزاید: اولین نشانه صدمه پذیری این استراتژی، حمایت غرب از کمپین ثروتمندان و سرمایه‌داران فاسد حکومت‌گرای ضد پوتین و خبیث نشان دادن سیستم قضایی روسیه توسط رسانه‌های غربی بود که گانگسترهای ثروتمند در روسیه نظیر Mikhail Khodorkovsky را محاکمه کرد.

نشانه دوم حمایت مالی و سیاسی از جناح یلتسین (نئو لیبرال‌ها) علیه پوتین بود. در سال ۲۰۱۰ آمریکا رییس‌جمهور جورجیا را تشویق به حمله به جنوب Ossetia که تحت حمایت روسیه بود کرد. این اولین نشانه‌ای بود که قلمروی روسیه و همسایگانش مورد هدف غربی‌ها قرار می‌گرفت.

در دهه اخیر آمریکا و اروپا تصمیم به تضعیف حاکمیت، امنیت و اقتصاد روسیه با به دست گرفتن کنترل اوکراین، تبعید روسیه از پایگاه نظامی‌اش در کریمه در دریای سیاه، تبدیل اوکراین به متحد ناتو و قطع همکاری اقتصادی با روسیه گرفتند.

وقتی عاقبت پوتین خطر واقعی را تشخیص داد با رفراندوم، کریمه را به خاک روسیه ملحق کرد و سیاست ایجاد خطوط تدارکات تجهیزات جنگی برای مقابله با شرق اوکراین را در پیش گرفت.

شرط اول موفقیت در تحریم

استقامت مردم: تاریخ روسیه نشان می‌دهد که مقابله و بقا در شرایط سخت جزو تاریخ روسیه و هویت ملی روس‌هاست مانند محاصره لنینگراد در جنگ جهانی دوم و نیز مبتلا شدن به بزرگ‌ترین شوک اقتصادی که یک کشور در زمان صلح می‌تواند دچار شود در دهه ۱۹۹۰ به‌طوری‌که درآمد مردم تا ۴۰ درصد کاهش یافت. این تجربه‌ها نشان داد که مردم و شرکت‌های روسی می‌توانند با مکانیسم‌های مساعدت‌های طرفینی و ایستادگی برای بقا، مشکلات را تحمل کنند.

احساسات علیه تحریم کننده: یکی از ترفندهای آمریکا در تحریم، امید به چرخش گرایشات مردم علیه دولت به عنوان مسبب تحریم به جهت عدم سازگاری با درخواست‌های آمریکا است که عمدتاً مردمی که از رشد کافی برخوردار نیستند و بینش عمیقی از زوایای پنهان حربه تحریم ندارند به این دام می‌افتند و دولت متبوع خود را تحت فشار برای تن دادن به درخواست‌های تحریم کننده قرار می‌دهند.

طبق آمار مرکز معتبر Levada که عقاید سیاسی را در جامعه روسیه اندازه‌گیری می‌کند، ۷۴٪ مردم در روسیه امروز احساسات منفی نسبت به آمریکا دارند درحالی‌که در دهه ۱۹۹۰ گرایشاتشان نسبت به آمریکا مثبت بود. همچنین در حال حاضر ۷۶٪ روس‌ها از شخص اوباما متنفر هستند درحالی‌که در سال ۲۰۰۹ فقط ۱۲٪ روس‌ها احساسات منفی نسبت به شخص اوباما داشتند. این نشان می‌دهد که گرایشات ضدآمریکایی در روسیه که از زمان جنگ یوگسلاوی سابق به‌آرامی در حال رشد بود، پس از تحریم‌هایی که به رهبری آمریکا علیه روسیه پس از الحاق کریمه به روسیه اعمال شد با شیب تندی افزایش یافت. به عنوان نمونه یکی از این تحریم‌ها لغو عملیات کارت‌های اعتباری ویزا (Master Card) بود که باعث شد مردم کریمه دیگر نتوانند به پول‌های خود دسترسی داشته باشند.

طبق آمار ۷۵٪ مردم روسیه معتقد نیستند که کشورشان مسئول حوادث اوکراین است. برعکس، آمریکا را سرزنش می‌کنند. وقتی تحریم شروع شد خیلی از صاحبان مغازه روسی با گذاشتن تابلوی « اوباما اینجا را تحریم کرده است» بر روی در و پشت پنجره مغازه‌هایشان عکس‌العمل نشان دادند یا سوپرمارکت الکترونیکی Presnya پرچم آمریکا را به عنوان پادری برای مشتریان قرارداد. حتی مردم روسیه فراتر رفته و برخی مغازه‌ها دستمال‌کاغذی توالت را که عکس پرچم آمریکا روی آن چاپ‌شده می‌فروشند. آن‌ها می‌گویند تمام اجناس الکترونیکی که ما قبلاً از آمریکا وارد می‌کردیم ساخت چین بود که به دلار پرداخت می‌کردیم حالا چرا خود مستقیماً با چین معامله نکنیم تا فرصت دست بردن در قیمت‌ها را از آمریکا بگیریم.

فعال کردن دیپلماسی حقوقی در دادگاه‌های بین‌المللی

پاسخ پوتین به تحریم‌های آمریکا: ((شما را در دادگاه می‌بینم.))

از اوایل اکتبر ۲۰۱۴ حداقل ۶ شرکت روسی از جمله گروه نفتی Rosneft و دو بانک از بزرگ‌ترین بانک‌های کشور روسیه دادخواست و شکایتی را در دادگاه عمومی اروپا مستقر در لوکزامبورگ تنظیم و ثبت کردند. دلیل آن‌ها این بود که دادگاه علیه تحریم‌های وضع‌شده برای ایران به نفع ایران رأی داد چون دولت‌های اروپایی شواهد کافی برای تحریم و ارتباط آن با برنامه هسته‌ای ایران به دادگاه ارائه ندادند و قبل از مسدود کردن دارایی‌ها و دیگر تنبیهات، فرصت کافی برای پاسخ به تحریم شونده نداده بودند.

Sarosh Zaiwalla وکیلی در لندن که به بانک ملت ایران کمک کرد در مصاحبه‌ای گفت: حالا می‌خواهد به شرکت‌های تحریم شده روسی کمک کند.

شاکیان به غیر از رزنفت، شرکت گازی Gazprom و چهار بانک بزرگ روسیه بنام‌های VTB bank, Sber bank, Vneseconom bank, Prominvest bank هستند. همه این شرکت‌ها و بانک‌ها از ورود به بازار سرمایه اروپا منع شده‌اند. شرکت‌های انرژی نیز در واردات تکنولوژی ممنوعیت دارند. در این راستا فردی بنام Rotenberg مرد تاجر بیلیونری که اموالش بلوکه شده است دو شکایت جداگانه را به اجرا گذاشته است.

Mark Dubowitz از موسسه Defence of Democracy که در مورد تحریم‌های سنگین علیه ایران مورد لابی قرار گرفته است می‌گوید: «بیشتر شکایات علیه تحریم در اروپا بیش از آمریکا تنظیم و ثبت می‌شود چون دادگاه‌های اروپایی به ندرت به دولت‌ها اجازه می‌دهند که شواهد و مدارک سری مهروموم شده را ارائه دهند. این موجب می‌شود تا دلایل تحریم مشخص نگردد. به همین دلیل دادگاه‌های اروپا در ۹ مورد تحریم‌ها علیه ایران را لغو کردند.»

بانک ملت ایران توانست در دادگاه عالی انگلستان برنده شود و هم‌اکنون در حال بازگرداندن ۴ بیلیون دلار ضرر خود که به واسطه تجارت با انگلستان در سال ۲۰۰۹ حادث شد می‌باشد. دادگاه عالی انگلستان که شواهد و اسناد سری را مورد بررسی قرار داد و در سطح عموم منتشر نشد، رأی داد که تحریم‌ها علیه ایران بر اساس «سوءبرداشت در حقایق» بوده است. بانک ملت همچنین در مرحله اول دادگاه لوکزامبورگ برنده شد و حالا درخواست فرجام از دیوان عدالت اروپایی در لوکزامبورگ که بالاترین مقام قضایی است را کرده است.

در راستای فعال کردن دیپلماسی حقوقی، سخنگوی پارلمان روسیه طرح آغاز تحقیق بین‌المللی بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی توسط آمریکا در سال ۱۹۴۵ به عنوان جنایت علیه بشریت را کلید زد و درخواست دادگاه نورمبرگ جدیدی نمود که این بار آمریکا پشت میز محاکمه قرار می‌گیرد.

تجمیع قدرت‌های پراکنده

یکی از خطاهای سیاست خارجی اوباما تحریم اقتصادی روسیه بود. این موجب شد که روسیه به آغوش چین پناه ببرد. حالا بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین کشور اروپایی به سمت تحکیم روابط با بزرگ‌ترین رقیب آمریکا می‌رود. در طی دو سال گذشته روسیه و چین توافقی به ارزش ۷۰۰ بیلیون دلار برای تحویل انرژی به چین که ۱۷ درصد نیاز این کشور است را در طی ۲۰ سال به امضا رساندند. باید به این نکته توجه کرد که قبل از تحریم، روسیه و چین حتی متحد نظامی نبودند.

اخیراً روسیه به چین پیشنهاد پیشرفته‌ترین سیستم موشکی بالستیک خود را داده است. چین همیشه در فکر ایجاد توازن بر حاکمیت قدرت هوایی و دریایی آمریکا بود. همچنین چین اخیراً تأمین مالی ایجاد یک ریل ارتباطی پرسرعت بین پکن و مسکو به ارزش ۲۴۲ بیلیون دلار را به عهده گرفت. چین با ۴ تریلیون ذخیره ارزی بزرگ‌ترین اعتباردهنده برای روسیه در توسعه انرژی و منابع روسیه شد که این نقش را قبلاً شرکت‌های غول‌آسای غربی مثل شرکت ExxonMobil بر عهده داشت. در سپتامبر ۲۰۱۴ اکسون و رزنفت روسیه میدان بزرگ گازی را با حفر چاه در دریای Kara کشف کردند که با آغاز تحریم، اکسون موبیل پروژه ۷۰۰ میلیون دلاری را متوقف کرد. حالا روسیه این پروژه را به چین و دیگر شرکت‌های آسیایی پیشنهاد داده است.

انتقال اموال 

یکی از مشخص‌ترین پیشنهادات، «طرح Glazyev» است که توسط Sergey Glazyev مشاور اقتصادی ریاست جمهوری روسیه ارائه‌شده است. گلازیف یک سری مراحل جهت افزایش استقلال روسیه از اقتصاد غرب یا بقولی اقتصاد مقاومتی پیشنهاد کرده که شامل موارد زیر است:

• حرکت دادن اموال دولت و حساب‌هایی که به دلار و یورو است از کشورهای عضو ناتو به کشورهای بی‌طرف
• فروش اوراق قرضه ملل ناتو
• بازگرداندن اموال دولتی به کشور
• توقف صادرات فلزات گران‌بها، خاک‌های کمیاب و دیگر فلزات و مواد معدنی استراتژیکی
• اجرای مبادلات پول رایج و اعتبار با چین برای تأمین مالی واردات مواد مهم
• به وجود آوردن سیستمی مانند سوئیفت در داخل برای اطلاعات بانک‌های داخلی و اشتراک گذاشتن با دولت‌های مستقل مشترک‌المنافع همراه با سیستم پرداخت داخلی
• تلاش در جهت معرفی یک نوع مالیات بر روی سرمایه‌های مهاجر (Capital Flight)*
• انتقال و حرکت تدریجی به سمت استقرار پول رایج داخل در رابطه با شرکای تجاری
• کاهش سهم دلار آمریکا در ذخیره ارزی روسیه و کاستن قرض از کشورهای حامی تحریم
• جایگزین کردن روبل در وام‌های شرکت‌های دولتی و بانک‌های دولتی به‌جای دلار و یورو
• انتقال اسناد مالکیت شرکت‌های استراتژیکی خارج از کشور و انتقال حقوق مواد معدنی و املاک به محکمه‌های قضایی داخل

این اقدامات دارایی‌های روسیه را از دلار و یورو به سمت دیگر پول‌های رایج سیر می‌دهد، یک سیستم مالی بین‌المللی موازی را گسترش می‌دهد، سرمایه‌های روسیه را به داخل کشور می‌کشاند و مواد معدنی استراتژیکی را در کشور حفظ می‌کند.

نمودار زیر جهت‌گیری سیاست‌گذاری‌های دولت روسیه در مورد کاهش قروض خارجی و افزودن ذخیره ارزی را اثبات می‌کند:

مخالفین این پیشنهادات در روسیه، بهترین راه مقابله با تحریم‌ها را چرخش به سمت آسیا و دیگر اقتصادهای نوبنیاد می‌دانند. هدف از این چرخش افزایش ارتباطات مالی و تجاری روسیه با منابع مالی مستقل و شرکت‌های عمومی آسیایی، آمریکای لاتین و کشورهای عرب که مایل به توسعه روابط و حضور در بازار روسیه هستند، می‌باشد. البته طی این مسیر تا کنون آغاز شده است.

بیرون کشیدن دارایی‌ها از سیستم بانکی بین‌المللی

روسیه اکثر دارایی‌های خود را در دستان آمریکا قرار نمی‌دهد چون مؤسسات مالی روسیه ارتباط کمی با بانک‌های آمریکایی دارند. در آخر سال ۲۰۱۳ روسیه ۷۵۰ بیلیون دلار در بانک‌های روسی و فقط ۲۰ بیلیون دلار در بانک‌های آمریکایی داشت.

بانک‌های ایرانی نیز پس از تحریم بانک مرکزی ایران خود را از شبکه بانکداری بین‌المللی خارج کردند.

Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications (SWIFT) ارتباط ۴۰ بانک ایرانی را در سال ۲۰۱۲ با سیستم خود قطع کرد. ازآنجایی‌که ایران توانایی دریافت بهای کالای صادراتی خود را از طریق سیستم بانکی بین‌المللی ندارد به سوی پذیرش طلا از خریداران نفت رفت. واردات طلا از ترکیه که گاز ایران را خریداری می‌کند از یک‌تن در سال ۲۰۱۱ به ۱۲۶ تن در سال ۲۰۱۲ جهش پیدا کرد. همچنین چین در تجارت با ایران از طلا استفاده می‌کند.

در این زمینه استاد حسن عباسی استراتژیست و رئیس اندیشکده یقین در توضیح اقتصاد مقاومتی می‌گوید:

«دولت با روسیه مراوداتی را انجام داده که دلار در مبادلات نباشد. همین روال اگر با سایر کشورها انجام شود آنچه حاصل می‌شود ارزش افزوده کشور ماست که اثر خود را در زندگی مردم می‌گذارد. کشوری که مراودات ملی را بر اساس دلار پایه‌ریزی کند، محکوم به شکست اقتصادی است. پیمان پولی دوجانبه میان ایران و تک‌تک کشورهای جهان باید ایجاد شود و پول ثالث در تجارت خارجی حذف گردد.

کدآمایی، تنظیم و تحدید نیازها به منابع موجود است. تکیه بر منابع داخلی برای تولید و تکیه بر نیروی کار کیفی، کیفی‌سازی نیروی کار و کیفی‌سازی تولید است. اقتصاد مقاومتی، تقاضای نامعقول را نشانه می‌رود.»

ارزش افزوده و منابع زیرزمینی انرژی

موسسه بروکینگز طی تحلیلی از وضعیت منابع نفت و گاز روسیه به چگونگی اثرات فشار تحریم اقتصادی امریکا بر این کشور پرداخته و می‌نویسد:  روسیه امروز با روسیه‌ی دهه ۱۹۹۰ خیلی متفاوت است. نمودار زیر نشان می‌دهد که تا اواخر دهه ۱۹۹۰ سود خالص و ارزش افزوده منابع روسیه برای دو دهه کاهش داشت که موجب ضعف اتحاد جماهیر شوروی شد. برای ایجاد مجدد چنین کاهشی باید یا قیمت جهانی نفت را کاهش داد و یا از مقدار فروش کاست و یا هر دو. روسیه امروز و پوتین از ارزش افزوده منابع زیرزمینی خود طوری استفاده می‌کند که مطمئن باشد به دولت‌های خارجی و مؤسسات فراملی مقروض نگردد.

بروکینگز با توجه به موارد فوق پیش‌بینی می‌کند که سیاست تحریم شکست می‌خورد و معتقد است که: ما بازنده تحریم خواهیم بود.

صنعتی کردن مواد خام

پروفسور پتراس عیب بزرگ کشورهای تحریم شده را اتکای آن‌ها به مواد خام می‌داند و می‌گوید: نقطه ضعف روسیه این است که هنوز اقتصادش متکی و وابسته به نفت و گاز است. البته روسیه اموال و دارایی‌هایش را به داخل کشاند و از طریق قراردادهای دولتی ثروت خود را افزایش می‌دهد و نیز مسکو به دنبال جایگزین برای ماشین‌آلات آلمانی که به آن وابسته شده بود است.

وی با اشاره به اینکه چین با دستمزد پایین کارگری توانست تکنولوژی را از آمریکا، آلمان، ژاپن و تایوان به درون بیاورد و محصولات پیشرفته و رقابتی تولید کند، می‌افزاید: بزرگ‌ترین عیب استراتژیکی در استراتژی اقتصادی پوتین این بود که تصمیم گرفت بر روی صادرات گاز و نفت به غرب به عنوان «موتور رشد» متمرکز شود. این امر باعث وابستگی روسیه به اقلام صادراتی بازار غرب با قیمت گران شد. وقتی روسیه شروع به اعلام صریح مواضع و منافع خود کرد، غرب دشمنی و خصومتش را آغاز نمود.

دکتر پتراس توصیه می‌کند:

«اولین و مهم‌ترین کاری که روسیه باید انجام دهد این است که دامنه اقتصاد خود را متنوع سازد. باید مواد خام خود را صنعتی کند و با سرمایه گذاری زیاد آن را جایگزین واردات از غرب نماید، در همین حین تجارت خود را که به سمت چین معطوف کرده که یک قدم مثبتی است ولی نباید الگوی گذشته را تکرار کند و نفت و گاز را برای تولید کالاهای تجاری‌اش بفروشد. دیگر اینکه روسیه باید بانک، تجارت خارجی و صنایع استراتژیکی خود را دوباره ملی کند و به منافع طبقه کاپیتالیست خصوصی و سرسپردگی اقتصادی، سیاسی مشکوک خاتمه دهد. از سیاست درآمد ثابت داشتن به سرمایه‌گذاری کارآفرین ریسک دار تبدیل گردد. دولت پوتین نباید طبقه مرفه و ثروتمندی که ادعای وفاداری به پوتین دارند را مؤسسات اقتصادی قانونی بیانگارد. این طبقه سرمایه‌ها و ثروت خود را به خارج منتقل می‌کنند و تحت‌فشار تحریم‌ها اقتدار دولت را زیر سؤال می‌برند. دولت پوتین روسیه را از گرداب بیرون کشید و در بین روس‌ها شایستگی و احترام را با ایستادن چلوی تجاوز غرب به اوکراین نهادینه کرد. روسیه باید به صنعتی کردن مجدد، متنوع کردن و توسعه تکنولوژی خود بپردازد. پوتین از حمایت اکثریت مردمش برخوردار است و دارای شخصیتی علمی و حرفه‌ای است. ولی سؤال این است که آیا پوتین در این مأموریت تاریخی موفق خواهد شد یا تسلیم تهدیدهای خطرناک غرب می‌شود.»

بازارهای جایگزین

از لحاظ بین‌المللی، تحریم‌ها مسکو را وادار کرده تا شدیداً به دنبال بازار و وام‌دهندگان جدید و در نهایت منابع جدید با ثبات باشد. شاهد این مدعا دیدار اخیر رییس‌جمهور روسیه از چین و صادرات گاز به چین است.

وزیر کشاورزی روسیه نیز گفته است که لیست کشورهایی که برای تهیه میوه و سبزیجات شامل آذربایجان، ازبکستان، ارمنستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ایران، ترکیه، صربستان، مصر و مراکش است را در دستور کار داریم و بازار دیگری که در ما را می‌زند آمریکای لاتین است.

بخش خصوصی

روسیه بعد از سقوط اتحاد جماهیر شوروی فراز و نشیب‌های زیادی در تمرکززدایی از کرملین و خصوصی‌سازی بخشی از فعالیت‌های اقتصادی دولت داشت و پوتین بر خلاف مدویدف متمایل به پررنگ نگاه‌داشتن قدرت و نفوذ دولت در زمینه‌های مختلف اقتصادی بود. پس از اعمال تحریم از سوی عرب اکنون به اهمیت و تأثیر نقش بخش خصوصی در کم‌رنگ کردن تحریم‌ها پی برده‌اند و به سمت خصوصی‌سازی بزرگ‌ترین و پردرآمدترین صنعت روسیه یعنی نفت و گاز  قدم برداشته‌اند.

در ایران نیز اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی است که باعث جذب سرمایه می‌شود و از دولت می‌خواهد تا از مالکیت خود بر سهام بسیاری از صنایع چشم‌پوشی کند. بنابراین واگذاری به بخش خصوصی باید با تمایل دولت برای دست کشیدن از مالکیت خود باشد. از طرف دیگر بازار رقابتی به فعالیت سالم بخش خصوصی کمک می‌کند. ولی این مسئله در ایران کم‌رنگ است و بخش خصوصی به‌جای رقابت با یکدیگر به توافق‌های چندجانبه متوسل می‌شوند تا با به انحصار درآوردن کالاهای خود در کشور، تعیین قیمت‌ها را نیز به دست بگیرند. این دو عامل یعنی یکی همکاری دولت در واگذاری سهام خود به بخش خصوصی و دیگری رقابت سالم، می‌تواند بخش خصوصی را به اهرمی برای کمک به کشور در مبارزه علیه تحریم‌ها تبدیل کند.

مقابله به مثل

اخیراً روسیه با وضع محدودیت‌هایی بر روی واردات محصولات کشاورزی از کشورهایی که تحریم‌ها را علیه روسیه وضع کرده‌اند نشان داد که مسکو آماده مقابله ‌به ‌مثل اقتصادی علیه غرب است. افزون بر آن مدویدف نخست‌وزیر روسیه نیز تهدید به منع دسترسی به فضای هوایی روسیه را کرده است.

ولادیمیر پوتین در کنفرانس مطبوعاتی علیه معروف‌ترین محصول آمریکایی یعنی کوکاکولا در پاسخ به سؤالی در مورد نوشیدنی روسی بنام Kvass گفت: خیلی از متخصصان می‌گویند که کوکاکولا مضر است به‌ویژه برای کودکان. ما خودمان نوشیدنی غیرالکلی داریم که باید کمک کنیم تا در قفسه‌های فروشگاه‌های ما جزو برترین باشند.

روسیه همچنین به تحریم‌های آمریکا با ممنوعیت ورود چند نماینده آمریکا به خاک روسیه پاسخ داد. رابطه تجاری مستقیم روسیه با آمریکا محدود است ولی روسیه بزرگ‌ترین صادر کننده انرژی و فلزات صنعتی است و اگر پوتین در خط تدارکاتی هریک از اقلام بین‌المللی‌اش خدشه وارد کند می‌تواند به‌طور غیرمستقیم به آمریکا ضربه بزند.

دیگر اینکه روسیه می‌تواند اروپا را به گروگان بگیرد. اروپا بخصوص آلمان و ایتالیا به گاز روسیه متکی است همچنین مردم اروپا روابط عمیق تجاری با سرمایه‌داران حکومت‌گرای روسیه (Oligarch) دارند و اگر روسیه از این حربه استفاده کند اروپا و به تبع آن آمریکا صدمه می‌بینند.

روسیه در مقابل، واردات برخی محصولات کشاورزی، غذا و مواد خام از کشورهایی که روسیه را تحریم کرده‌اند را برای مدت یکسال ممنوع کرد که شامل تمامی محصولات کشاورزی از آمریکا و واردات میوه و سبزیجات از اروپا می‌باشد.

تحریم روسیه به صادرکنندگان آمریکایی تجهیزات حفر چاه و خدمات نفتی و نیز به شرکت بوئینگ که ۷ بیلیون دلار در روسیه در دهه اخیر سرمایه‌گذاری کرده است ضربه می‌زند. این سرمایه‌گذاری در روسیه جهت تحصیل تیتانیوم ماده کلیدی بوئینگ برای رقابت بود.

البته روسیه راه‌های دیگری را نیز برای مقابله با تحریم آزموده است و صادرات بیش از یک‌صد قلم محصولات کشاورزی و محصولات صنعتی را به اوکراین متوقف کرده و به دنبال جانشین برای واردات تجهیزات نظامی از اوکراین که در گذشته صورت می‌گرفت می‌باشد.

تاریخ نمونه چنین تحریم‌هایی را علیه کوبا شاهد بوده است. کوبایی که منابع بسیار کمتری در قیاس با روسیه و ایران داشت و از سال ۱۹۶۲ تحریم‌های سختی را متحمل گردید ولی سیاست اخیر آمریکا نشان از عدم موفقیت تحریم‌ها دارد. در سپتامبر ۲۰۱۴ اوباما اعلام کرد که آمریکا به تحریم بیش از ۵۰ ساله خود علیه کوبا خاتمه می‌دهد و روابط عادی‌اش را با کوبا از سر خواهد گرفت. این به معنی این است که آمریکا نه تنها نتوانست به بهانه ایجاد دموکراسی یا صحیح‌تر اینکه به دلیل استقرار رژیمی تابع، دولت کوبا را تغییر دهد بلکه دولت فیدل کاسترو را نیز به رسمیت شناخت.

اقتصاد مقاومتی تنها راه

از بیانات مقام معظم رهبری می‌توان دریافت که اقتصاد مقاومتی ماهیتاً اقتصادی مردمی است، کارآفرین است، تک‌محصولی نیست،  درآمدزاست، دائمی و پایدار است، فراگیر و مرتبط با تمامی اقشار است و دارای الگوهای مصرف، تولید و سبک زندگی می‌باشد.

اقتصاد مقاومتی، در فرازهایی از رهنمودهای حکومتی امام خامنه‌ای به تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۹۳:

• اقتصاد کشور از دو اشکال بزرگ «نفتی بودن» و «دولتی بودن» نیز به‌شدت رنج می‌برد.
• خام فروشی نفت و صرف آن در امور جاری کشور و استفاده نکردن از فرآورده‌های گسترده ناشی از ارزش افزوده نفت میراث شوم رژیم طاغوت و خسارتی جبران‌ناپذیر است. این روش، آسان‌ترین راه پول درآوردن است که برخی از مسئولان در طول زمان‌های مختلف، ترجیح دادند از این پول آسان، استفاده کنند.
• اگر پایه اقتصاد کشور بر اساس استفاده از ظرفیت‌های مردمی و تولید داخلی برنامه‌ریزی و مستحکم شود، دیگر برای تحریم‌ها و کاهش قیمت نفت عزا نمی‌گیریم و دچار نگرانی نمی‌شویم.
• یکی از راه‌های قطع وابستگی بودجه به درآمد نفت، تکیه بر درآمد حاصل از مالیاتِ تولید و تجارت است. برخی سرمایه‌داران کلانی که از دادن مالیات خودداری و فرار می‌کنند مرتکب جرم می‌شوند زیرا کشور را به پول نفت بیش‌ازپیش وابسته می‌کنند و زمینه‌ساز بروز مشکلات بیشتر می‌شوند.
• یکی دیگر از نکات اساسی برای حل مشکلات اقتصادی، ارتقاء بهره‌وری است. ارتقاء بهره‌وری عبارت است از کاهش هزینه تولید و بالا بردن کیفیت.
• برنامه‌ریزی مناسب برای استفاده حداکثری از ظرفیت‌ها و منابع داخلی یکی دیگر از راه‌های برون‌رفت از مشکلات اقتصادی است.
• مردم و همه ‌کسانی که علاقه‌مند به ایران و آینده آن هستند و همچنین دستگاه‌های دولتی باید کالاهای خارجی را که مشابه داخلی آن وجود دارد، استفاده نکنند.
• لزوم پرهیز از اسراف و جلوگیری از تضییع منابع عمومی، تکیه بر شرکت‌های دانش‌بنیان و مبارزه جدی با قاچاق

---

پی‌نوشت و منابع:

* خروج میزان وسیعی از اموال و سرمایه‌ها از کشور به دلیل بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی

http://www.sesric.org/DidYouKnow/doc/NATURAL%20RESOURCES%20RENTS_2009.pdf

http://www.brookings.edu/research/articles/2014/06/03-can-sanctions-stop-putin-gaddy-ickes

http://www.bloomberg.com/bw/articles/2014-11-03/putins-response-to-eu-sanctions-on-russian-firms-see-you-in-court

http://nationalinterest.org/feature/the-west-vs-russia-the-unintended-consequences-targeted-11427?page=4

http://observer.com/2014/12/russians-rage-against-america

http://www.voltairenet.org/article185870.html