استراتژی Strategy چیست؟

ریشه استراتژی به واژه‌ی یونانی استراتگوس Strategos برمی‌گردد.[۲] استراتگوس که در جمع به صورت  Strategi یا Strategoi در می‌آید، در واقع لقب رهبران ارتش باستان (و به خصوص رهبران ارتش باستان آتنی) بود که به دلیل فرماندهی و فن دستور دادن به نیروهای ارتش و تعلیمات اصول خاص نظامی و تدبیر جنگی، به ایشان اطلاق می‌شد.[۳]

واژه استراتگوس مشتق شده از استراتوس Stratos یعنی ارتش است. پیدایش واژه استراتگوس هم‌زمان با افزایش میزان اهمیت و پیچیدگی بیشتر تصمیم‌گیری‌های نظامی بود. جنگیدن به نقطه عطفی رسیده بود؛ زیرا طرفین جنگ دیگر قادر نبودند که صرفاً به فداکاری‌ها و از خودگذشتگی‌های فردی جنگجویانشان برای دستیابی به پیروزی متکی باشند، بلکه مجبور بودند که فعالیت‌های جنگی واحدهای بیشماری متشکل از سپاهیان خود را هماهنگ کنند. در ضمن با اهمیت روزافزون نیروهای دریایی در این دوران بر تعداد متغیرهایی که باید یک فرمانده نظامی در طرح‌ریزی عملیات جنگی در نظر بگیرد، افزوده گردید. در نتیجه، چگونگی هماهنگی و آمیختگی یکان‌های مختلف در نیروهای نظامی از طریق طرح‌ریزی جامع از حیاتی‌ترین مسائل تصمیم‌گیری برای فرماندهان موفق بشمار آورده شد. [۴]

امروز این واژه برای طرح‌ریزی جامع در حوزه‌های مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی به کار می‌رود.

سطوح مختلف استراتژی:

الف- در نیروهای مسلح ایالات متحده

۱- سطح فنی استراتژی Technical Strategy

۲- سطح تاکتیکی استراتژی Tactical Strategy

۳- سطح صحنه‌ی عملیات استراتژی Theater Strategy

۴- سطح استراتژی بزرگ Grand Strategy

ب- در جمهوری اسلامی ایران

۱- سطح تکنیکی

۲- سطح تاکتیکی

۳- سطح عملیاتی

۴- سطح استراتژیکی

۵- سطح فوق‌استراتژیکی (ابراستراتژی)[۵]

استراتژی Strategy

استراتژی، هنر و علم به میدان آوردن منابع و نیروهاست. [۶]

 استراتژی بزرگ Grand Strategy

هنر و علم به کار بردن قدرت ملی، در تمام شرایط، به منظور دستیابی به مقاصد امنیت ملی، که به وسیله اعمال کنترل از نوع و درجه مطلوب بر دشمن با توسل به نیرو، تهدید به استفاده از نیرو، فشار غیرمستقیم، دیپلماسی، طفره و نیرنگ، و سایر وسایل قابل تصور انجام می‌گردد. [۷]

 استراتژی ملی National Strategy

هنر و علم به کار بردن قدرت ملی برای دستیابی به مقاصد ملی در تمام شرایط و در زمان آرامش و جنگ. [۸]

 اصل Principle

قانون مسلطی که بر رفتار و کردار ملی حکم‌فرماست؛ یک عقیده، یک دیدگاه، یا اعتقادی که بر شیوه زندگی یک ملت نفوذ هدایت‌کننده‌ای را دارد. [۹]

 بلند مدت Long Time

دوره‌ای به اندازه کافی طولانی که هم اجازه افزایش ظرفیت را بدهد و هم چنین فرصت دگرگونی‌های چشمگیر و مؤثر در تولید و مصرف را امکان‌پذیر سازد. [۱۰]

 تاکتیک Tactics

هنر و علم هدایت و اداره­ی منابع و نیروها در صحنه و میدان عمل است. [۱۱]

 دکترین ملی National Doctrine

قواعد کشوری (ملی) حاکم بر رفتار، بدون قدرت قانونی. [۱۲]

 سطح فوق‌استراتژیک Superstrategic Level

بالاترین سطح طرح‌ریزی و اجرای جهانی، که حوزه‌ی ابراستراتژی را دربرمی‌گیرد. (رده‌ی اداری رهبری انقلاب اسلامی).[۱۳]

 سطح استراتژیک Strategic Level

بالاترین سطح طرح‌ریزی و اجرای ملی، که حوزه‌ی کلان موضوعات را به صورت همه‌جانبه و جامع در بر می‌گیرد، مانند رده‌ی اداری قوای سه‌گانه (رده‌ی اداری رئیس جمهور).[۱۴]

 سطح صحنه Theater Level

سطح طرح‌ریزی و اجرای واسط میان سطح فوق‌استراتژیک و سطح استراتژیک.[۱۵]

 سطح عملیاتی Operational Level

سطح طرح‌ریزی و اجرای واسط میان سطح استراتژیک و سطح تاکتیکی که حوزه‌ی کلان موضوعات را به صورت موردی در بر می‌گیرد، مانند رده‌ی وزرا.[۱۶]

 سطح تاکتیکی Tactical Level

سطح طرح‌ریزی و اجرای خرد، که حوزه‌ی کلی یک موضوع را در بر می‌گیرد، مانند رده‌ی اداری منطقه‌ای حوزه کلی یک استان.[۱۷]

 سطح تکنیکی Technical Level

سطح طرح‌ریزی و اجرای فنی – فردی، که حوزه‌ی جزء یک موضوع را در بر می‌گیرد، مانند رده‌ی یک راننده – یک اپراتور – یک تکنیسین – و … .[۱۸]

 سیاست‌های ملی National Policies

راه‌کارهای کلی یا بیانات هدایت‌کننده و توجیهی که برای تعقیب مقاصد ملی توسط یک دولت اتخاذ می‌شوند.[۱۹]

 طرح‌ریزی Planning

فرآیند تبدیل سیاستPolicy به برنامه Program، طرح‌ریزی نامیده می‌شود. طراح، سیاست را ساختاربندی، زمان‌بندی و هزینه‌بندی می‌نماید. در این صورت، «طرح» تهیه شده است. طرح مصوب را «برنامه» و برنامه‌ی غیر مصوب را طرح می‌نامند.[۲۰]

سطوح مختلف طرح‌ریزی:

۱. طرح‌ریزی فوق‌استراتژیکی Superstrategic Planning

۲. طرح‌ریزی استراتژیک Strategic Planning

۳. طرح‌ریزی عملیاتی Operational Planning

۴. طرح‌ریزی تاکتیکی Tactical Planning

۵. طرح‌ریزی تکنیکی Technical Planning

 طرح­های استراتژیکی – طرح‌ریزی استراتژیک Strategic Plans

فرآیند تبدیل سیاست استراتژیکی به برنامه‌ی استراتژیکی است. [۲۱]

طرح‌های کوتاه‌مدت استراتژیکی، برای دو سال طرح می‌شوند. طرح‌های میان‌مدت برای دوره‌ای بین سه الی ده سال تدوین می‌گردند. طرح‌های درازمدت برای دوره‌ای بین یازده الی بیست سال و یا بیشتر طرح می‌شود.

 کوتاه‌مدت Short Term

آینده‌ی خیلی نزدیک، که در طی آن انعطاف در بهره‌برداری به دلیل ظرفیت و روش‌های فنی موجود، محدود است. [۲۲]