باشگاه استراتژیستهای جوان
پیروزی انقلاب اسلامی از استثنائی‌ترین دوره‌های تاریخ است. تلاش شده است که در این انقلاب دین در عرصه حاضر شده و مناسبات اجتماعی را رقم بزند و این یعنی آرزوی انبیا و ائمه معصومین(ع) و صالحین که حاصل دسترنج آن‌ها بعد از چند هزار سال در عصر ما رقم خورد و ما میراث دار این واقعه مهم هستیم.
سیاست خارجی دولت جرج دبلیو بوش یک سیاست خارجی گالیوری بود. تا جایی که خانم مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه زمان بیل کلینتون رسماً به این نوع نگاه اعتراض کرده و می‌گوید که چرا نگاه گالیوری به جهان وجود دارد؟
من اصرار دارم این منطقه را «غرب آسیا» بگویم، نه خاورمیانه، تعبیر خاور دور، خاور نزدیک، خاورمیانه درست نیست. دور از کجا؟ از اروپا، نزدیک به کجا؟ به اروپا، یعنی مرکز دنیا اروپا است، هرجایی که از اروپا دورتر است، اسمش خاور دور است! هرجا نزدیک تر است، خاور نزدیک است، هر جا وسط است، خاورمیانه است. این تعریفی است که خود اروپایی‌ها کردند؛ نه ما این را قبول نداریم. آسیا یک قاره ای است؛ شرقی دارد، غربی دارد، وسطی دارد، ما در غرب آسیا قرار داریم. بنابر این این منطقه ما اسمش منطقه غرب آسیاست، نه منطقه خاورمیانه.
جملات فوق بخشی از فرمایشات مقام معظم رهبری در دیدار با دانشگاهیان در مردادماه نود و یک است. اصطلاح خاورمیانه به بخشی از منطقه جغرافیایی اطلاق می‌شود که شامل کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا است.
اصطلاح «خاور میانه» اولین بار توسط «آلفرد تیر ماهان» هیدروپلتیسین آمریکایی مطرح گردید. تیر ماهان در کتاب معروف خود «تاثیر و نفوذ قدرت دریایی در تاریخ» به بررسی اینکه انگلیس چگونه به امپراتوری رسیده است می‌پردازد. وی رئیس دانشگاه جنگ نیروی دریایی که در واشنگتن دی سی در شمال شرق ایالات‌متحده قرار دارد بود. لذا نگاه وی از شهر واشنگتن دی سی به بزرگ‌ترین خشکی روی کره زمین بود که چگونه می‌توان بر منابع روزمینی و زیرزمینی آن تسلط داشته باشد. لذا نتیجه گرفت برای اینکه ایالات‌متحده به این درجه از امپراتوری برسد باید دریاها را در سیطره خود داشته باشد تا بتواند بزرگ‌ترین خشکی کره زمین را مصادره کند. برای این منظور وی ۷ ناوگان دریایی برای نیروی دریایی ارتش آمریکا تعریف کرد که عبارت‌اند از:
سه‌چهارم سطح آبی کره زمین با این دیدگاه تیر ماهان پوشش داده شد و پس از آن صرفا بزرگ‌ترین خشکی روی کره زمین باقی ماند که اروپا و آسیا آن جا به هم چسبیده‌اند. لذا تیر ماهان برای این خشکی بزرگ، از واشنگتن دی. سی. در شرق ایالات متحده، سه خاور (شرق) تعریف کرد:
لذا تعریف خاورمیانه توسط آلفرد تیر ماهان این‌گونه بوده است که خود را محور قرار داده و دیگران را با خود سنجیده است و نگاه وی یک نگاه استعماری بوده است. بر این اساس و بر اساس فرمایش رهبری این قسمت جغرافیایی «غرب آسیا» است و نه «خاورمیانه».
اصولاً منطقه غرب آسیا و خلیج‌فارس مشخصه یک ناحیه جغرافیایی است. هیچ ناحیه جغرافیایی به تنهایی و در انزوا نمی‌تواند اهمیت و ارزشی داشته باشد. فقط با ترکیب با عوامل دیگر است که به یک منطقه جغرافیایی معنی و هویت معین می‌دهد. جغرافیا مجموعه‌ای از عوامل نظیر اندازه، موقعیت، آب‌وهوا و وضعیت طبیعی محیط همچون کوه، رود و غیره است و این عوامل تأثیر به‌سزایی در قدرت ملی دارند.
بعد از جنگ سرد و فروپاشی شوروی سابق نظم بین‌الملل نیز تغییر یافت و از نظام دوقطبی تبدیل به نظام تک هژمون به رهبری آمریکا شد. این نظام بین‌الملل نیز ادامه یافت تا ۲۲ بهمن سال ۵۷ که نوید ظهور قدرتی می‌داد که امروز بعد از گذشت ۳۶ سال هنری کیسینجر استراتژیست برجسته آمریکایی از آن با عنوان امپراتوری جدید ایران یاد می‌کند. در طول این ۳۶ سال غرب به‌خصوص آمریکا از همه توان خود برای براندازی این نظام مقدس استفاده کرده است. در این خصوص آمریکا از سال ۸۰ تا ۹۳ در طول ۱۳ سال گذشته ۱۱ دکترین و استراتژی علیه این نظام مقدس به کار برده است که به صورت مختصر به این ۱۱ دکترین و استراتژی اشاره می‌کنیم.
برای شناخت نایل فرگوسن و اینکه چرا باید او را شناخت بسیار می‌توان نوشت.اما شاید یکی از مهمترین دلایلش این باشد که وی در طولِ انتخاباتِ ریاست جمهوری امریکا در سالِ ۲۰۰۸، مشاور انتخاباتیِ سناتور جان مک‌کین بود و در حالِ حاضر یکی از گزینه‌های اصلی جایگزینیِ کیسنجر در جناحِ جمهوری‌خواهِ امریکاست. هنری کیسینجر که از وی به‌عنوان دیپلمات ارشد جهان نامبرده می‌شود. از مهمترین فعالیت‌های موفقیت‌آمیز کیسینجر می‌توان به این موارد اشاره کرد: مذاکرات مربوط به محدودسازی سلاح‌های استراتژیک میان آمریکا و شوروی که منجر به پیمان سالت شد (۱۹۶۹ تا ۱۹۷۲)، برقراری رابطه میان آمریکا و چینی‌ها و اجرای سیاست معروف به دیپلماسی پینگ‌پنگ در ۱۹۷۲، نقش مؤثر در خاتمه بحران ویتنام که جایزه صلح نوبل مشترکی را برای او و «له‌دوک‌تو» طرف مذاکره ویتنامی او به ارمغان آورد.حال با این توضیح و اینکه برای تقابل با غرب در آینده باید شناخت خوبی نسبت به استراتژی‌های آنان داشت شناخت فرگوسن می‌توان ما را به شناخت استراتژی‌های آینده غرب آشنا کند.
متغیر یک کشور در روابط خارجی یا مفارقت است یا اشتراک که در مفارقت مهمترین مؤلفه منافع ملی است که مؤلفه‌ای اقتصادی است. در اشتراک نیز مهمترین مؤلفه آن همدلی در علائق مشترک در فرهنگ می‌باشد. علائق مشترک می‌تواند منافع مشترک نیز داشته باشد.
واژه دکترین از اساسی‌ترین واژه‌های دانش دکترینولوژی می‌باشد به همین خاطر درک و فهم این واژه بنیادی کمک اساسی در درک مابقی مطالب این دانش خواهد شد در ذیل به تعریف این واژه می‌پردازیم.
عراق به عنوان یکی از مهمترین حوزه های تمدنی جهان محسوب می شود که تمدن بین النهرین می باشد. در یک بررسی تاریخی می توان ۲ نوع عراق را از هم متمایز نمود:
الف-عراق باستان:که شامل حوزه تمدنی بین النهرین می باشد ودر حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد نیز تمدن های آکاد ، سومر، بابل و آشور در این منطقه شکل گرفته بودند. از سال ۵۳۹ قبل از میلاد در طی جنگی بین کوروش بزرگ و شاه بابل به تصرف ایران درآمد و به مدت بیش از ۱۱ قرن جزو قلمرو فرمانروایی ایران قرار داشت.
ب-عراق اسلامی: در زمان خلیفه دوم در سده یکم هجری اعراب مسلمان با شکست دادن حکومت ساسانیان توانستند عراق را جزئی از قلمرو اسلام درآورند. با ورود اسلام به عراق زبان آن کشور عربی گردید و با فراگیری این و با انتقال پایتخت از مدینه به بغداد در زمان امام علی (ع) این منطقه مرکز دنیای اسلام شد ، بغداد افسانه ای هزار و یک شب که بیشتر در زمان خلافت عباسیان در بغداد بوده است مربوط به دوران اوج اسلام می باشد. عراق قتلگاه ائمه بزرگوار نیز می باشد که واقعه عاشورا و شهید شدن امام حسین (ع) به دست یزیدبن معاویه نیز در کربلا رخ داده است.
دوران معاصر عراق
بعد از جنگ جهانی اول و شکست امپراطوری عثمانی، عراق طبق قرارداد سایکس-پیکوت تحت قیمومت انگلیس درآمد. به این ترتیب بعد از سال ۱۹۲۰ از به هم پیوستن سه منطقه بغداد، بصره و موصل کشور عراق تشکیل گردید. یک سال بعد از تشکیل کشور عراق فیصل اول با حمایت انگلستان و با رای گیری عمومی به پادشاهی عراق انتخاب شد. در سال ۱۹۳۲ قیمومیت انگلستان پایان پذیرفت و عراق رسما اعلام استقلال کرد. ۴ سال بعد یعنی در سال ۱۹۳۶ اولین کودتای نظامی در عراق رخ می دهد از ۴۰ کودتایی که در دوران معاصر در کشورهای عربی رخ داده است ۱۰ مورد آن مربوط به عراق است که نشان دهنده این است که بعد از ۱۹۳۶ عراق معاصر توسط نظامی ها اداره شده است. در دوران جنگ سرد عراق یکی از متحدین اتحاد جماهیر شوروی بود و شوروی از این طریف می توانست تسلط خود را در قسمت غرب آسیا (خاورمیانه) افزایش دهد.
حزب عربی سوسیالیستی بعث یک حزب سیاسی بود که توسط میشل عفلق ، صلاح الدین البیطار در سوریه تاسیس شد. بعثیسم ، آمیزه ای از ناسیونالیسم عربی و سوسیالیسم بود.این سوسیالیزم متاثر از اشتراکیه عربی بود که دارای گزاره و مولفه هایی از تفکر عربی و آداب و رسوم عربی می باشد و آن را نوعی ناسیونالیسم می دانند و به معنی سیوسیالیسم علمی طبق تفسیر مارکیسیم نبوده است.اما شاخه منطقه ای آن در کشور عراق در سال ۱۹۵۱ و در پی اختلاف بعثی های عراق با سوریه توسط فواد الرکابی بنیان گذاری گردید و نام حزب عربی سوسیالیستی را که هم نام حزب اصلی در سوریه بود را بر خود نهاده و خود را وارث حقیقی ایدئولوژی پان عربی و سوسیالیسم دانستند. در سال ۱۹۶۸ و طی یک کودتا توسط احمد حسن البکر حکومت عبدالرحمن عارف سقوط کرده و با تشکیل شورای فرماندهی انقلاب قدرت را در دست گرفت.وی نیز در سال ۱۹۷۹ بر اثر فشار صدام حسین مجبور به استعفا شد و صدام رئیس جمهور عراق گردید.حزب بعث عراق بعد از حمله آمریکا و متحدانش در سال ۲۰۰۳ قدرت را از دست داد و صدام در دادگاه عالی محاکمه گردید و به جرم جنایت علیه مردم عراق در سال ۱۳۸۵ در بغداد به دار مجازات آویخته شد و از آن تاریخ به بعد فعالیت این حزب در عراق غیر قانونی اعلام گردید.
ترکیب سیاسی در حکومت عراق در زمان صدام
به دلیل عدم همزیستی قومیت ها و مذاهب همیشه دیکتاتوری در عراق مطرح می باشد.سیستم حکومتی عراق در زمان صدام یک فرماندهی ملی دارد و یک شورا که شورای رهبری انقلاب می باشد.این شورا شخصی را به عنوان رئیس جمهور انتخاب می کند که در راس آن صدام بوده و سه قوه مجریه ، قضائیه و مقننه تابع این شخص می باشند و سیستم امنیتی آن معروف به استخبارات است.
ترکیب جمعیتی عراق
جمعیت عراق از دو بخش عرب و کرد تشکیل می گردد . عرب ها نیز از دو مذهب سنی با ۱۳ درصد و شیعه با ۶۷ درصد هستند. کردها نیز که بیشتر در شمال عراق مستفر می باشد شیعه ، مسیحی و اقلیت یهودی می باشند. البته اقلیت های دیگری نیز چون ایزدی ها ، ترکمنان و آشوریان نیز در عراق زندگی می کنند که تقریبا در حدود ۵ درصد از جمعیت کل را تشکیل می دهند.
جغرافیا و تقسیمات کشوری عراق
عراق کشوری است در منطقه غرب آسیا که از شما با کشور ترکیه از غرب با اردن و سوریه از شرق با ایران و از جنوب با کشورهای عربستان و کویت همسایه می باشد.مساحت عراق ۴۳۸۳۱۷ کیلومتر مربع می باشد.عراق دارای ۱۸ استان می باشد و ۴ شهر مذهبی آن نجف ، کربلا ، سامرا و کاظمین است.شیعیان در قسمت جنوبی و غرب ساحل فرات ، سنی ها در شمال و کردها در شمال و شمال شرق عراق مستقر می باشند.
وضعیت های استراتژیک عراق
عراق ژئواستراتژیک عراقی است که مانند آلمان دارای فضای حیاتی محدودی می باشد و به دلیل وجود اقدام و مذاهب متنوع دارای پتانسیل بالای تجزیه طلبی است.فضای حیاتی مورد نیاز عراق دریا می باشد و عراق برای برون رفت از این محدودیت نیاز به راه یابی به دریا دارد.
حوزه های ژئواستراتژیک پیرامون عراق
الف- منازعه هیدروپلیتیک بین ایران و عراق (اروند رود)
ب-منطقه بی طرف بین عراق و عربستان که موضوع ژئوپلیتیکی می باشد.
ج-موقعیت ژئوپلیتیک کشور کویت که در زمان صدام استان ۱۹ محسوب می شد.علت این امر نیز دسترسی به فضای حیاتی دریا و منطقه بی طرف بود.
د-موقعیت ژئوپلیتیک در الانبار با کشور اردن
یک حوزه هلالی در شمال عراق بحث ژئوکالچرال می باشد که این حوزه تعامل اکراد عراقی ، سوریه ، ترکیه و ایران می باشد.این حوزه هلالی وضعیتی ژئواستراتژیک برای عراق ایجاد کرده که اکراد معارض ترکیه ، ایران و سوریه و گروهک تروریستی داعش به هنگام بروز مشکل به آنجا پناه می برند.البته این حوزه محوراصلی ورود داعش به عراق بود.
پی نوشت:
لبنسروم واژه ای آلمانی به معنای فضای حیاتی و فضایی برای زندگی و مواد اولیه است.
نوشته سید رحمانی