تثلیث در نظریات روانشناسی

یکی از نیازهای عاطفی بشر به “خدا”، احساس یک قدرت مطلق و پناهگاه مطمئن است که جهت و معنای مشخص و مقدسی به همه زندگی می بخشد و این نیاز را “ثنویت” (dualism) یا “تثلیث” (trinite) یا “چندخدایی” (polytheisme) مشوش می‌سازد و هستی در برابر او صحنه‌ی کارزار نیروهای متضاد و متناقض جلوه می‌کند. مذهب زرتشت، مزدک و مانی بر ثنویت (دو خدایی) و مسیحیت معاصر با اسلام بر تثلیث (سه خدایی) و مذاهب بدوی و باستانی بر چندخدایی استوار بودند.

توحید تنها شکلی از خداپرستی است که به انسان یقین، آرامش و امید می‌بخشد و او را متعهد می‌سازد و به هستی معنی و جهت  می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، توحید همه‌ی آثار ایمان مذهبی را در زندگی مادی و معنوی انسان در بردارد. با توجه به این بحران‌های فکری و اعتقادی در مذاهب است که می‌توان فهمید چرا اسلام نهضت خود را با اعلام شعار “توحید” آغاز می‌کند.

دکتر علی شریعتی

تعریف ثنویت:

باور به وجود دو اصل اعلی، یا دو بُن در ورای پدیدارهای عالم که اغلب به‌صورت دو خدا، دو نیرو یا دو مجموعه از ایزدان و دیوان که در تقابل با یکدیگر و دست اندر کار اداره‌ی عالم‌اند، بیان می‌شود.

ثنویت در دین زرتشت:

ماده‌ی اصلی دین زرتشت در سینای ۳۰ یافت می‌شود:(( آن دو گوهر همزادی که در آغاز عالم تصور، ظهور نمودند، یکی از آن‌ها نیکی است در اندیشه و گفتار و کردار، و دیگری از آن، بدی (در گفتار و کردار و پندار) از میان این دو مرد دانا باید نیک را برگزید نه زشت را.))

آنچه میان مورخان و محققان و ایران شناسان معروف است اینکه زرتشت ثنوی مذهب بوده و آیین او مبتنی بر دوگانه‌پرستی است.

اشیا در این دین به دو تقسیم می‌شوند:

• نوع خوب: مبدأ تمام خوبی‌ها و خیرها (اهورامزدا)
• نوع بد: مبدأ تمام  بدی‌ها و شرها (اهریمن)

البته برخی از محققان زرتشت را یکتاپرست دانسته‌اند و آیینش را توحیدی. اما با ورود آیین خرافی برخی علماء بی‌خرد دستخوش تحریف‌شده و به ثنوی مذهب معروف شده است.

یین و یانگ:

از دیدگاه چینیان باستان و تائو باوران در همه‌ی پدیده‌ها و اشیای غیر ایستا در جهان هستی دو اصل متضاد و مکمل وجود دارد.

تثلیث:

تثلیث یعنی این‌که خدا تشکیل یافته از سه عنصر پدر و پسر و روح‌القدس و معنی‌اش این است که خداوند مرکب است و می‌تواند تجزیه شود.

هرکدام از این سه موجود به‌تنهایی و مستقلاً به یک اندازه خدایند پس سه خدا هستند منتها خدائیشان به یک اندازه است.۱ (پدر) + ۱ (پسر) + ۱ (روح‌القدس) = یهوه

• خدای پدر: اساساً باکار خلقت شناخته می‌شود.
• پسر: عامل اصلی در نجات بشر به شمار می‌رود.
• روح‌القدس: ایمان‌داران را تقدیس می‌کند.

مسیحیان اولیه اعتقاد به تثلیث نداشتند و به‌مرور زمان به‌خصوص زمانی که با اعتقادات رومیان، یونانیان قدیم و ایران باستان آشنا شدند شکل تازه‌ای از تثلیث قدیم را ایجاد کردند.

نظریات روانشناسی مبتنی بر تثلیث :

هنوز از دوران دانشجویی‌ام در رشته‌ی روانشناسی چیزی نمی‌گذرد، به یاد دارم نظریاتی که اساتید در دانشگاه به‌عنوان وحی منزل به ما آموزش می‌دادند و این نظریه‌پردازان را چنان در ذهن ما دانشجویان بزرگ و بی‌نقص جلوه می‌کردند و چنان ارادتی به آن‌ها نشان می‌دادند که بعد از چندی فروید و یونگ و اریک برن الگوی پسران و آنا فروید و ماهلر و هورنای الگوی دختران می‌شدند.

ما دانشجویان نیز وقتی می‌دیدیم استاد بزرگمان که ازنظر ما همه‌چیز می‌داند چطور سر تعظیم در برابر این نظریات فرود می‌آورد و سعی می‌کند تمام افکار و اعمالش را با خط کش نظریات روانشناسی بسنجد به تبعیت از استادمان که حالا مرجع تقلیدمان در علم شده بود چشم‌بسته این نظریات را باجان و دل می‌پذیرفتیم.

به یاد ندارم هیچ‌یک از اساتیدم در بزرگ‌ترین دانشگاه علوم انسانی در خاورمیانه بادید انتقادی به این نظریات نگریسته باشند یا در مورد اساس و بنیان تثلیثی این نظریات چیزی گفته باشند.

اما من اکنون آن را به اساتیدم می‌آموزم. اساتید عزیزم آگاه باشید اکثر نظریات روانشناسی بر پایه‌ی تثلیث یا ثنویت هستند و این بنیان فکری نظریه‌پردازان در این رشته را نشان می‌دهد. چند نمونه از آن‌ها را برایتان مثال می‌زنم:

استادان عزیز با سپاس فراوان از شما به خاطر زحماتی که برای فهماندن این نظریات به ما کشیدید ای‌کاش به ما می‌گفتید چرا این نظریه‌پردازان ما انسان‌ها را به سه قسمت تقسیم می‌کنند. مبنای فکری آن‌ها چه بوده که همه اصرار به تقسیم به ۳ را داشتند. آیا این شباهت‌ها با تثلیث در مسیحیت بی‌دلیل و اتفاقی است یا ارتباطی در مبنای فکری آن‌ها وجود داشته؟

 نوشته خانم مریم شیروی