ادب خیال، راهکار تقابل با زنای ذهنی(1)؛موقعیت ذهن در سبک زندگی

تا کنون، عمده‌ی مباحث پیرامون سبک زندگی، معطوف به پرداختن به الگوهای رفتاری عملی بوده است و کمتر از ساحت رفتار ذهنی در سبک زندگی سخن به میان آمده است؛ از طرفی با تغییر بسیار سریع الگوی زندگی در این روزگار و برجسته شدن مناسبات ذهنی در زندگانی افراد لازم است این حوزه هم مورد توجه اندیشمندان حوزه فرهنگ قرار گیرد.

پیش از پرداختن به جایگاه ذهن در مناسبات سبک زندگی صحیح، بهتر است از آسیب مرموز و خزنده‌ای که از ناحیه ذهن در حال ضربه زدن به جوانان است، کمی سخن برانیم، تا اهمیت بررسی و شناخت این ساحت، روشن گردد.

اما مقدمه نخست در ارائه این مبحث، شناخت کلی از نوع فعالیت ذهن است. در این مقدمه جایگاه تخیل را در نسبت با فعالیت‌های ذهنی تبیین خواهیم نمود. سپس با بهره‌گیری از بیان استاد طاهرزاده، کمی راجع به رویکردهای متفاوت نسبت به خیال گفتگو می‌کنیم و در نهایت، چگونگی شکل‌گیری پدیده‌ی شوم زنای ذهنی را مطرح خواهیم نمود.

ارائه‌ی راهکار برای مقابله با این آسیب (که همان ادب خیال است) نیز به‌صورت جاری و ساری، در بین مباحث به مرور تبیین خواهد شد.

سیر فعالیت مغز

اگر مغز را به عنوان مرکز عملیات تصمیم سازی آدمی در نظر بگیریم، می‌توان سه ساحت متوالی برای فعالیت آن در نظر گرفت:

1. ذهن
2. سوژه
3. هوش

از رهگذر ذهن، آدمی دست به بررسی یک مسئله می‌زند. این بررسی یا می‌تواند در قالب «تفکر» صورت پذیرد، یا در قالب «تخیل».

اگر در قالب تفکر باشد، این عمل منجر به پردازش مسئله مورد بررسی در قالب یک concept ¹ می‌شود. این وجه، قابلیت صحت سنجی دارد. یعنی می‌توان درستی یا نادرستی آن را مورد بررسی قرار داد.

اما اگر از باب تخیل، به بررسی یک مسئله اقدام نمود، موضوع مورد بررسی را در قالب image ² برای خود طرح خواهد نمود. فرق این تصویرسازی با حالت قبل (concept) در این است که عموماً تصویرسازی که از یک مسئله انجام می‌شود، مطابق میل ما است، نه مطابق واقعیت.

ادامه این دو نوع بررسی ذهنی منجر به دو نتیجه متفاوت در دستگاه ادراکی ما می‌شود که در قالب چارت زیر به تصویر کشیده شده است.

بستر بروز مشکل

همان‌گونه که در عنوان بحث ذکر شد، هدف خاص این نوشتار جستجوی راهکاری برای مقابله با معضل زنای ذهنی، از رهگذر ادب خیال است. اما پیش از آنکه اصل مشکل را مطرح کنیم، لازم است بستری را که برای بروز چنین مشکلی موجود است، کمی مورد واکاوی قرار دهیم؛ این بستر، همان «خیال» است که می‌تواند در آن، این آسیب به وقوع بپیوندد.

استاد طاهرزاده، در فصل اول کتاب «ادب عقل، خیال و قلب» چنین می‌گویند:

آدمی که در دنیا گم شده است و نظرش به خودش و نفس امّاره‌اش معطوف است، گل را هم که ببیند آن را نسبت با خود ارزیابی می‌کند، لذا به جای دیدن زیبایی گل، می‌خواهد آن گل برای او باشد، به همین جهت هم هیچ‌وقت به معنی واقعی، زیبایی گل را نمی‌بیند. نمی‌تواند طوری زندگی کند که گل در طبیعت باشد و او بتواند به آن نگاه کند و با زیبایی آن ارتباط برقرار کند و آن را دریچه‌ی ورود به عالم حیات ببیند. او با صورت‌های زنده که در دل طبیعت هست نمی‌تواند ارتباط برقرار کند، یا گل را از شاخه قطع می‌کند و به خانه می‌برد، یا یک تابلو می‌خرد که عکس گل بر آن کشیده‌اند، تا خودش در میان باشد و بتواند آن گل را به خود نسبت دهد، چون خیال خود را درست تربیت نکرده نمی‌تواند با حقایق ارتباط برقرار کند، مسیر صحیحِ جهت‌دادن به خیالش را گم‌کرده، شخصیت او مرده‌گرا شده است. قرآن در این رابطه می‌فرماید: «ألْهَکمُ التَّکاثُر»؛ شماها با کثرت‌ها بازی خورده‌اید، «حَتّی زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ»؛^[3] تا این‌که با قبرها روبه‌رو شدید و همه‌چیز را مرده می‌بینید. یعنی کسی که نمی‌تواند این گُل را که در دل طبیعت است زنده ببیند، برای او آن گُل با این گُلی که روی تابلو کشیده‌اند، فرقی نمی‌کند. قرآن می‌فرماید: می‌دانی تو چرا همه‌ی چیزها را مرده می‌بینی؟ چون گرفتار کثرت‌ها شده‌ای: «ألْهَکمُ التَّکاثُر * حَتّی زُرْتُمُ الْمَقابِرَ»؛ «مقابر» یعنی مقبره‌ها. تو چون بازی‌خورده‌ی کثرت‌هایی و به حضور وحدت در هستی چشم نمی‌دوزی، همه‌چیز را مقبره می‌بینی. «بازی‌خورده‌ی کثرت‌ها» کسی است که جزءجزءهای متکثر برایش مهم است، امکان انتقال از کثرات به نور معنوی جاری در باطن عالم را از دست داده است. چطور شده که به این مشکل افتاده است؟! چون خیال خود را به کمک عقل و قلب تربیت نکرده است تا متوجه حقایقی شود که عقل می‌فهمد و قلب احساس می‌کند. خیالِ ادب‌شده می‌تواند وحدت را در عالم کثرات به حضور آورد و یا بگو: حضورِ آن وحدت را در صورت این کثرات بیابد. اما آدم کثرت زده، کثرتِ صرف را با وهمی‌ات خود ترکیب می‌کند و آن را به عالم خیال می‌آورد.

خیلی فرق می‌کند که ایده‌آل شما در ذهنتان فرش باشد یا گستره‌ی عالم معنا. در حالت اول خیال انسان زباله‌دان کثرت‌ها شده و در حالت دوم انسان با خیالات ادب شده و از طریق همین کثرات، قلب او آماده می‌شود تا با حق ارتباط برقرار کند.

مناسبات جنسی ذهنی

چندی پیش، پروفسور برت کار ^[4] کتابی را تحت عنوان «چه کسی در ذهن شما خوابیده است؟^[5]» به رشته تحریر درآورد.

[download id=”95″]

ماحصل این کتاب، تشریح این مسئله است که یک سینمای مخفی در ذهن عمده‌ی مخاطبان رسانه شکل می‌گیرد؛ در این سینمای مخفی، شخص با تخیلی از بازیگران محبوبش تعامل می‌کند و ازآنجاکه عمده‌ترین جذابیت سینمای غرب برای جذب مخاطبش، تحریک قوه‌ی شهویه‌ی وی، از طریق جلوه‌های بصری است، لذا شخص، عمدتاً اقدام به برقراری مناسبات جنسی ذهنی با بازیگر مطلوبش می‌کند.

بگذریم از جزئیات کتاب و اینکه مثلاً چه نام‌های معروف سینمایی، عمده‌ی آن بازیگران مطلوب را تشکیل می‌دادند، و نیز از این هم بگذریم که چقدر از این تیپ محصولات سینمایی به سهولت در دسترس جوان ایرانی است؛ آنچه مهم است، این است که شرط لازم برای شکل‌گیری مناسبات جنسی ذهنی فراهم است، اما شرط کافی که عبارت است از اراده‌ی شخص بر تحقق چنین مناسباتی، مسئله ایست که بایستی مورد تأمل قرار بگیرد.

لطفاً به این بحث از دو زاویه نگریسته شود:

• نخست از زاویه شخص خودتان، و اینکه نسبت ذهن خود و این آسیب، چگونه است؟
• سپس، از زاویه اجتماع خاصی که در آن قرار دارید (مثلاً خانواده، هم‌کلاسی‌ها و …)؛ بدین خاطر که بتوانید با موضعی فعال، در مقابله با این مشکل در حوزه اثرگذاری جامعه خاص خود اثرگذار باشید.

ان‌شاءالله در مطلب بعدی، مفصل‌تر این مطلب را مطرح خواهیم نمود و ابعاد جدیدی از این ماجرا را تشریح و تبیین خواهیم نمود.

---

پی‌نوشت:

مبحث «زنای ذهنی»، مبحثی است که استاد عباسی در قالب 8 جلسه، در سلسله جلسات کلبه کرامت تدریس نمودند.

نوشتار فوق، برگرفته از جلسه 1 و 2 این مبحث است. (جلسات 267 و 269)

[1] جنبه، وجه

[2] تصویر

[3] سوره تکاثر، آیه 1 و 2.

[4] Brett kahr

[5] Who is been sleeping in your head?